مقالات

نیدل استیک و نحوه برخورد با آن

عفونت‌های ناشی از نیدل استیک و زخم­های بیمارستانی امروزه اهمیت زیادی یافته و نظام سلامت کشورها را به چالشی جدی فرا می­خواند. افزایش بیمارستان­ها، ظهور بیماریهای باز پدید، افزایش روز افزون مقاومت­های میکروبی و نیاز به خدمات متنوع پزشکی بروز عفونت‌های ناشی از خدمات درمانی را اجتناب ناپذیر می‌سازد. بنابراین هدف کلی در کنترل عفونت‌های بیمارستانی، کاهش و به حداقل رساندن این عفونت‌ها تا حد ممکن می‌باشد چرا که این عفونت‌ها علاوه بر مرگ و میر ایجاد عوارض، با افزایش مدت بستری موجب افزایش قابل توجه هزینه خدمات درمانی شده و در نهایت سبب نارضایتی گیرندگان خدمت می‌گردند .

نیدل استیک شدن به مفهوم آسیب نفوذی جلدی ناشی از وسایل نوک تیز پزشکی آلوده به خون و یا ترشحات بدن بیماران بوده و بزرگترین عامل تهدید کننده­ی کارکنان شاغل در بخش درمانی است. این حادثه ممکن است در مراحل مختلف مراقبت­های درمانی اعم از تزریق داروهای عضلانی یا وریدی، گذاشتن درپوش برای سر سوزن، گذاشتن در ظرف مخصوص اشیای نوک تیز و یا لغزیدن سوزن یا چاقوهای جراحی یا سایر ابزارهای تیز در پوست جراحان ایجاد شود که زخم چاقوهای جراحی به مراقبت بیشتری نسبت به نیدل استیک نیاز دارد. معمولاً زخم نیدل استیک به صورت خونریزی خفیف یا تر درمان قابل دیدن کوچک است اما در واقع خطر عفونت ویروسی است که باقی می ماند. مطالعات آینده نگر نشان داده اند که میزان بروز واقعی نیدل استیک شدن بالاتر از میزانی است که در مطالعات گذشته نگر گزارش می­شود و مقدار آن از ۱۴ تا ۸۳۹ مورد آسیب به ازاء هر ۱۰۰۰ نفر پرسنل در سال متغیر است. مطالعات نشان داده اند که در ۲۰ کشور دارای اساسنامه ای امنیت تزریقات ، کارکنان بخش درمانی به طور متوسط در هر سال ۹ – ۱ بار نیدل استیک شدن را تجربه می کنند. در یک تحقیق انجام گرفته توسط سازمان جهانی بهداشت WHO در نواحی شرقی مدیترانه مشخص شده است که هر یک از افراد بخش درمانی در هر سال به طور متوسط ۴ بار نیدل استیک می شوند.

از لحظه ای که فرد نیدل استیک می شود در معرض انواع آسیب های جسمی و روحی قرار می گیرد که این عوراض روحی می توانند بسیار شدیدتر از عوارض جسمی باشند. کارکنان در خلال آسیب، استرس ها و هیجانات روحی فراوانی را تجربه می کنند که قابل اندازه گیری نیستند. به محض نیدل استیک شدن سیل افکار مخرب، ذهن فرد را مورد هجوم قرار داده و تا زمان مشخص شدن نتیجه ی آزمایش فرد از آسیب های روحی در امان نیست. افسردگی و گوشه گیری از نتایج روحی نیدل استیک شدن می‌باشد که با منفی شدن نتیجه ی آزمایش این عوارض روحی نیز از بین می روند. از عوراض جسمی نیدل استیک، می توان به آلودگی با سه ویروس هپاتیت B، هپاتیت C و HIV اشاره کرد.

بهترین راه تعیین امکان آلودگی، گرفتن نمونه ی خون و آزمایش از فرد بیمار است نه فردی که نیدل استیک شده است چرا که اگر فرد نیدل استیک شده به عنوان مثال به ایدز، هپاتیت آلوده شده باشد نتیجه ی آزمایش تا سپری شدن دوره ی کمون مثبت نمی شود. بنابراین با انجام آزمایش از فرد بیمار می توان تشخیص داد که فرد به ایدز یا هپاتیت آلوده شده یا نه و قبل از بروز علائم و پیش روی بیماری درمان را آغاز کرد. به طور کلی کارکنان بخش درمانی جهت پیشگیری از ابتلا به بیماریهای حاصل از نیدل استیک شدن باید پیشگیری کنند.

تزریق واکسن هپاتیت B یکی از راههای پیشگیری است.

در مورد ایدز و هپاتیت C که تزریق واکسن امکان پذیر نیست باید از روشهای پیشگیری از نیدل استیک شدن استفاده کرد. از جمله این روشها می توان به : احتیاط در هنگام گذاشتن در پوش سر سوزن، احتیاط در هنگام بستن درب ظروف مخصوص سر سوزنها، استفاده از ظرفهای مخصوص سرسوزن که احتمال برخورد آنها با پوست را کاهش می دهند و … اشاره کرد .

در ادامه به اختصار به سه بیماری مهم قابل انتقال از طریق نیدل استیک اشاره می کنیم :

الف) هپاتیت B: هپاتیت B یک بیماری ویروسی است که کبد انسان را درگیر می کند. اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا می شوند بعد از مدتی بهبود یافته و ویروس در بدنشان باقی نمی ماند . در این صورت این افراد به هپاتیت حاد مبتلا هستند بیماری می تواند فاقد علامت یا دارای علائم خفیف مانند آنفولانزا باشد . این علائم شامل می باشند :

احساس خستگی مفرط ، تب خفیف ، سردرد ، کاهش اشتها ، استفراغ ، اسهال ، یبوست و درد عضلات و مفاصل و کهیر .

بیشتر بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن فاقد علامت می باشند .

ب) هپاتیت C : هپاتیت C نیز نوعی بیماری ویروسی است که در ابتدا می تواند مثل یک سرماخوردگی معمولی بروز کند ولی بیکاری مزمن آن برعکس سرماخوردگی معمولی به دلیل از کار افتادن کبد و مشکل بودن درمان می تواند حیات بیمار را به مخاطره بیندازد . این بیماری به تدریج به کبد آسیب می رساند .

یک کبد سالم مواد شیمیایی مورد نیاز بدن را می‌سازد و مواد سمی را از خون خارج می کند . در طی این بیماری کبد ملتهب شده و بافت طبیعی آن تخریب می شود و به جای آن بافت فیبری و فرسوده می ماند . طی ده تا سی سال بعد مشکلات کبدی مزمن از قبیل سیروز و سرطان هم ممکن است ایجاد شوند .

از علائم آن می توان به تهوع ، استفراغ ، اسهال ، بی اشتهایی ، کاهش وزن ، زردی یا یرقان و خارش پوست اشاره کرد و در موارد پیشرفته فرد دچار هپاتیت مزمن و التهاب و سرطان کبد می گردد .

ج) ایدز : همان طور که می دانید بیماری ایدز توسط نوعی ویروس از دسته ی رتر و ویروس ها بنام HIV ایجاد می شود و باعث کاهش توانایی سیستم ایمنی بدن میزبان و نقص آن می گردد . اولین ویروسی که وارد سلول میزبان می شود و از جمله ی پادتن ها در امان می ماند و وارد سایر سلولهای ایمنی می شود. سلول هدف این ویروس لنفوسیت های T₄ هستند. ویروس در لنفوسیت Tآلوده تکثیر می شود و همین امر سبب تورم غدد لنفاوی می گردد. تورم غدد لنفاوی گاه ماهها یا سالها بعد از ابتلای اولیه پدیدار می شود و همچین می تواند مدتها به همان حال باقی بماند. بیماران اکثراً به شدت لاغر می شوند. چون دیواره روده ی آنها مواد غذایی را بطور کامل جذب نمی کند. عرق شبانه و احساس خستگی و التهاب بیضه ها از دیگر علائم این بیماری است. در مرحله ی بعدی که در آن تصویر نهایی بیماری ایدز به نمایش گذاشته می شود حاصل از در هم شکسته شدن کامل سیستم دفاعی بدن است. تعداد سنفوسیت های T₄ به شدت کاهش یافته و در این حالت انواع بیماری های باکتریایی، ویروسی و انگلی قادرند فرد مبتلا را از پا در بیاورند .

منابع :

1. قاسمی احمد، اعتماد الهام، بشیری جعفر. جراحت ناشی از نیدل استیک شدن و عوامل همراه آن در دو گروه پرسنل پرستاری و کارگران خدماتی بیمارستان­های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی اردبیل. مجله بیماری­های عفونی ایران، ۱۳۸۸؛ ۱۴(۶۴):۳۲-۲۷٫
2. احمدی زیبنده، یغمایی فریده. بررسی میزان آگاهی و عملکرد کارگران خدماتی درمورد بیماری هپاتیت B در بیمارستان لبافی­نژاد. مجله دانشکده پرستاری، ۱۳۸۶؛۱۶(۵۷):۴۹-۴۳٫
3. اقبالیان فاطمه، منصف علیرضا. بررسی میزان ابتلا به عفونت­های پس از ترانسفوزیون در کودکان تالاسمیک همدان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان، ۱۳۷۹؛۷(۳):۱۷-۱۵٫