منابع خطا در آزمایش:
آزمایشگاه یکی از مهمترین بخش های حیطه پزشکی می باشد که نقش بسیار مهم و حیاتی در تشخیص بیماری و روند پــــایش درمان دارد به عبارتی پزشک با توجه به نتیجه آزمایش و شرایط بالینی بیمار بهترین تصمیم را برای درمان می گیرد . با توجه به چنین حساسیتی و پیشرفت هایی که در این زمینه وجود دارد آزمایشگاه ها نیز در تلاش هستند تا بتوانند بهترین خدمات را به بیماران ارائه دهند. یکی از مهمترین اهداف هر آزمایشگاهی این است که بتواند جواب صحیح با کمترین میزان خطا را ارائه دهد و برای رسیدن به این مقصود لازم است از افراد متخصص ، روش های کنترل کیفیت و ابزار های دقیق آزمایشگاهی استفاده کند تا بتواند میزان خطای کار را به حداقل ممکن برساند .همواره آزمایشگاه ها در تلاش هستند تا منابع ایجاد خطا را پیدا کنند و آنرا برطرف کنند در این بحث سعی شده است تا بطور خلاصه، منابع خطا را یادآوری کنیم .
لازم به یادآوری است منابع و مقالات زیادی در خصوص منابع خطا در آزمایشگاه وجود دارد که می تواند راهکار های مفیدی را برای کاهش خطای کار ارائه دهد .در این مقاله امکان بروز خطا در ۳ بخش تقسیم شده است :
۱-Pre Analytical -2 Analytical 3- Post Analytical بعبارتی از زمان نمونه گیری ، انجام آزمایش و بعد از آن را بررسی می کند .
۱ -Pre Analytical :
خطاهای پیش آمده در این مرحله بسیار شایع می باشد و رعایت نکات مربوط به این قسمت می تواند از بروز بسیاری از خطاها جلوگیری کند در بررسی این بخش لازم است شرایط زیر را در نظر بگیرید:
شرایط بیمار در زمان نمونه برداری
شرایط بالینی بیمارو بررسی مواردی مانند : مدت زمان ناشتایی، مصرف دارو و امکان بروز تداخل دارویی با آزمایش و…
نحوه صحیح در نمونه گیری و رعایت مواردی مانند مدت زمان بسته ماندن گارو بروی دست، استفاده از لوله ها و ظروف مناسب برای نمونه
شرایط انتقال نمونه به آزمایشگاه ، جداسازی نمونه ها و نگهداری نمونه ها.
آشنایی کامل کاربر و تکنسین آزمایشگاه با دستگاه های آنالیزر موجود در آزمایشگاه
بررسی شرایط نگهداری دستگاه ها و ابزار های آزمایشگاهی و استفاده از ابزار استاندارد
شرایط صحیح نگهداری کیت، کالیبراتور، نمونه کنترل و ثبت تاریخ انقضا آنها
استفاده از نمونه کنترل مورد تایید و run کردن حداقل ۲ سطح کنترل.
انجام نمونه های بیمار پس از اطمینان از صحت در کار آنالیزر

۲- Analytical:
پـس از بررسـی و رعایت موارد فوق به مرحله انجام آزمایـش و آنالیـز داده ها می رسیم. برای اینکه آزمایشگاه بهترین کیفیت کار را داشته باشد تا رضایت بیماران را جلب کندلازم است تا آنالیز صحیح نمونه ها با کمترین میزان خطا انجام شود ،رعایت موارد ذیل برای رسیدن به این منظور ضروری است .
بررسی شرایط دستگاه های آنالیزر مانند دستگاه های کمی لومینسانس از نظر کالیبر بودن و موارد مصرفی
بررسی آب مصرفی دستگاه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است
اطمینان از سالم بودن کیت ها ،کالیبراتور ها ، نمونه کنترل و بررسی شرایط نگهداری آنها
بررسی نحوه درست کردن کالیبراتور و کنترل لیوفیلیزه و نگهداری صحیح آن
تهیه لیستی از طول عمر کالیبراتورها ، نحوه نگهداری آنها الزامی است.
Run کردن نمونه کنترل قبل از انجام تست و استفاده از قوانین کنترل کیفی برای پیدا کردن خطا های تصادفی و خطاهای سیستماتیک

پس از run نمونه کنترل و نمونه های بیماران حالت های پیش آمده عبارتند از :
۱ – کنترل و نمونه بیمار در رنج قابل قبول باشد .
۲ -کنترل خارج از رنج قابل قبول ولی جواب نمونه ها قابل قبول باشد .
۳ -کنترل در رنج خوانش قابل قبول ولی نتیجه بیمار غیر قابل قبول باشد .
۴ -کنترل و نمونه بیمار غیر قابل قبول باشد .
در مورد گزینه ۲ باید به نکات زیر توجه داشته باشید :
۱- از نمونه کنترل معتبر که رنج خوانش اختصاصی برای دستگاه مورد نظر را دارد در کنترل کیفی استفاده شود ۲- اثر ماتریکس افکت را در نظر داشته باشید بدین معنا که ماتریکس سرم کنترل با ماتریکس نمونه بیمار متفاوت است و نمونه کنترلی از نمونه انسانی تهیه نمی شود . بنابراین به تذکرات کمپانی سازنده در مورد استفاده از نمونه کنترل توجه کنید تا این مورد تداخلی تا حد امکان حذف گردد یا کاهش یابد .
۳ – نحوه آماده کردن نمونه کنترل ، EXP و Lot کنترل و شرایط نگهداری آن بررسی شود
۴-بروز خطای تصادفی را بررسی کنید و تکرار نمونه کنترل انجام شود .
شرایط نگهداری دستگاه و انجام maintenance روزانه ، هفتگی و ماهانه دستگاه بررسی شود.
در مورد گزینه ۳ باید به نکات توجه داشته باشید :
۱-امکان بروز خطای پری آنالیتیکال را در نظر بگیرید برای مثال شرایط نمونه گیری ، نحوه انتقال نمونه به آزمایشگاه،جداسازی نمونه و…
۲-وجود همولیز ،ایکتریک و لیپمیک در نمونه را در نظر بگیرید.
۳- شرایط نگهداری و maintenance قبل از شروع کار انجام شده است ؟
۴- بروز خطای تصادفی را بررسی کنید و تکرار تست انجام شود.
۵- زنجیره سرد کیت رعایت می شود ؟ lot وExpire کیت را بررسی شود.
۶- آیا کالیبر تست قابل قبول می باشد وبا کالیبر مجدد و تکرار تست مشکل حل می شود ؟
۷- شرایط بالینی بیمار و داروهای مصرفی بیمار بررسی شود
۸- آیا دستگاه از نظر صحت ، دقت و موارد فنی بررسی شده است ؟
۹ – امکان interaction Hetrophilic و یا تداخل دارویی با روش آزمایشگاهی را درنظر داشته باشید .
درمورد گزینه ۴ باید به نکات توجه داشته باشید :
۱-دستگاه از نظر خدمات فنی بررسی شده است ؟
۲- maintenance دستگاه بطور کامل انجام می شود ؟
۳- ملزومات دستگاه همانند کیت ،کالیبراتور، آب مقطر بررسی شود.
۴- کالیبر کیت بررسی شود ،آیا نیازبه کالیبر مجدد می باشد ؟
۵ – EXP و lot کیت بررسی شود آیا با تغییر lot مشکل برطرف می شود ؟
۴- post Analytical :
این مرحله به نسبت کمتر می باشد ولی می تواند منابع خطای کار آزمایشگاه باشد .مهمترین مواردی را که باید به آنها توجه داشت عبارتند از :
گم شدن برگه جواب و یا تاخیر در آماده کردن جواب
خوانا نبودن جواب و دادن جواب اشتباه به بیماران بخاطر شباهت نام و نام خانوادگی و عدم توجه به شماره پذیرش بیمار ویا خطای کاربر در هنگام جواب وارد کردن .

تهیه و تنظیم : گویک کارپیانس
کارشناس ارشد بیوشیمی